ความเป็นกรด-ด่างของดิน มีผลต่อธาตุอาหารในดินอย่างไร

ความเป็นกรดด่างของดิน มีความสำคัญอย่างมากต่อการเจริญเติบโตของพืช ดินที่มีปฏิกิริยาเป็นกรดมาก ๆ พืชจะไม่เจริญเติบโตเท่าที่ควร เนื่องจากธาตุอาหารในดินที่เป็นประโยชน์ต่อพืชบางชนิดจะเปลี่ยนไปอยู่ในรูปที่พืชไม่สามารถใช้ประโยชน์ได้ หรืออาจมีธาตุโลหะบางชนิดที่ละลายออกมามากจนถึงระดับที่เป็นพิษต่อพืช

 

ความเป็นกรดเป็นด่าง นิยมบอกเป็นค่าพีเอช (pH) ซึ่งมีค่าอยู่ระหว่าง 1-14 ค่าที่เป็นกลางคือ 7 ถ้าค่าพีเอชต่ำกว่า 7 ถือว่าดินมีสภาพเป็นกรด และถ้าพีเอชต่ำกว่า 4 ถือว่าดินมีสภาพเป็นกรดรุนแรงมาก ส่วนค่าพีเอชสูงกว่า 7 จัดว่าเป็นดินด่าง

 

ความกว้างของแถบที่ระดับพีเอชใดๆ แสดงปริมาณเชิงเปรียบเทียบถึงความเป็นประโยชน์ของธาตุอาหารต่างๆ ในดิน จากภาพจะเห็นได้ว่า ดินที่มีพีเอช 6-7 ความเป็นประโยชน์ของธาตุอาหารในดินมีอยู่ในปริมาณที่เหมาะต่อการเจริญเติบโตและการสร้างผลผลิตของพืช 

ในสภาพดินเป็นกรด ปริมาณธาตุบางชนิด อาทิ ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม กำมะถัน แคลเซียมและแมกนีเซียม จะมีปริมาณต่ำ ตัวอย่างเช่น เมื่อ พีเอชต่ำกว่า 6 ไนโตรเจน และกำมะถัน ที่เป็นประโยชน์ต่อพืชเริ่มลดลง

เมื่อพีเอชต่ำกว่า 4 ปริมาณไนโตรเจนและกำมะถัน จะมีปริมาณน้อยมาก ทั้งนี้ ระดับความเป็นกรดไม่ได้มีผลโดยตรงต่อปริมาณไนโตรเจนและกำมะถันในดิน แต่เกี่ยวพันในทางอ้อมกับกิจกรรมจุลินทรีย์ในดินที่เป็นตัวกำหนดความเป็นประโยชน์ของธาตุเหล่านี้ในดิน

 

เมื่อดินเป็นกรดจัด กิจกรรมของจุลินทรีย์จะเกิดขึ้นได้ช้ามากทำให้การย่อยสลายอินทรียวัตถุและการปลดปล่อยธาตุอาหารลงสู่ดินเกิดขึ้นได้น้อย ปริมาณไนโตรเจนและกำมะถันที่เป็นประโยชน์ต่อพืชจึงต่ำ 

สำหรับฟอสฟอรัสที่เป็นประโยชน์ในดินกรดรุนแรงหรือดินเปรี้ยวจัด จะเกิดการตรึงในรูปเหล็กฟอสเฟตหรืออะลูมินัมฟอสเฟต ทำให้พืชดูดใช้ฟอสฟอรัสได้ยากมาก ส่วนระดับแคลเซียม แมกนีเซียม และโพแทสเซียมในดินกรดรุนแรงหรือดินเปรี้ยวจัดจะมีปริมาณต่ำ เพราะธาตุอาหารพวกนี้ถูกชะละลายออกจากดินได้ง่ายมาก

 

ในขณะที่จุลธาตุบางชนิด เช่น เหล็ก เป็นต้น จะมีอยู่ในปริมาณมากในดินที่เป็นกรดจัด โดยเฉพาะเมื่อพีเอชต่ำกว่า 5 การเจริญเติบโตของพืชอาจจะได้รับผลกระทบ จากปริมาณธาตุอาหารที่มากเกินไป จนอาจเป็นอันตรายต่อการเจริญเติบโตของพืชได้

 

ในสภาพดินเป็นด่าง ระดับของธาตุไนโตรเจน แคลเซียม แมกนีเซียม เหล็ก มีในปริมาณต่ำ เช่น ปริมาณไนโตรเจนจะลดลงเมื่อดินมีพีเอชสูงกว่า 8 ซึ่งเกี่ยวเนื่องกับกิจกรรมของจุลินทรีย์ในการย่อยสลายและปลดปล่อยไนโตรเจนลงสู่ดิน ในขณะเดียวกัน ปริมาณแคลเซียมจะลดลงมากเมื่อดินที่มีพีเอชสูงกว่า 8.5 เนื่องจากดินจะมีประจุบวกที่แลกเปลี่ยนได้ส่วนใหญ่เป็นโซเดียม ทำให้ปริมาณแคลเซียมมีน้อยลง ในขณะที่ธาตุฟอสฟอรัส โพแทสเซียม กำมะถัน โบรอน โมลิบดีนัมมีอยู่ในปริมาณที่สูง

จากความสัมพันธ์ระหว่างพีเอชและปริมาณธาตุอาหารที่เป็นประโยชน์ในดินดังกล่าว การใช้วัสดุปรับปรุงดิน เช่นวัสดุปูน จะช่วยยกระดับพีเอชของดินให้สูงขึ้น ลดความรุนแรงของกรด จะช่วยเพิ่มความเป็นประโยชน์ของธาตุอาหารและทำให้เกิดความสมดุลของธาตุอาหารต่าง ๆในดิน โดยเฉพาะไนโตรเจน ฟอสฟอรัส แคลเซียมแมกนีเซียม เป็นต้น นอกจากนั้นยังช่วยลดธาตุโลหะบางชนิด เช่น เหล็ก อะลูมินั่ม เป็นต้น ในดิน ซึ่งมีอยู่ในปริมาณมากเกินไปในสภาพที่ดินเป็นกรด

 

ดินที่เหมาะสมต่อการเพาะปลูกโดยทั่วไปมีค่า pH 6-7 

จะทราบได้อย่างไรว่าดินเป็นกรดเป็นด่าง

• 1.วัดด้วยน้ำยาเปลี่ยนสี ซึ่งจะเปลี่ยนเป็นสีต่างๆ เมื่ออยู่ในน้ำยาที่มีระดับความเข้มข้นของกรดต่างๆ กัน โดยหยดน้ำยาลงไปในดินที่ทำการทดสอบ จากนั้นนำสีไปเปรียบเทียบกับแผ่นเทียบสีมาตรฐาน ก็จะบอกเป็นค่า pH ได้
• 2. วัดด้วยเครื่อง pH meter ซึ่งเหมาะสมสำหรับการวัดในห้องปฏิบัติการมากกว่าไปวัดในสวนหรือไร่นา

 

การปรับปรุงดินกรด/ดินด่าง

• ดินกรด (ดินเปรี้ยว)
• 1. ใส่ปูนเพื่อปรับสภาพความเป็นกรด ปูนที่ใช้ได้แก่ ปูนขาว ปูนมาร์ล หินปูนบด โดโลไมท์
• 2. ควรใส่ขณะที่ดินมีความชื้นและทำการไถพรวนหมักทิ้งไว้ 2-3 สัปดาห์เพื่อให้เวลาสำหรับปูนละลาย และปรับความเป็นกรดของดิน จากนั้นจึงปลูกพืชที่ต้องการต่อไป (สำหรับในปาล์มน้ำมัน แนะนำให้ใส่บริเวณกองทางใบ อ่านเพิ่มเติม https://www.yangpalm.com/2020/02/1-3.html) 

• ดินด่าง
• 1. ควรใส่ผงกำมะถันหรือยิปซั่มลงไปบนดินและทำการไถพรวน เพื่อคลุกเคล้าให้ผงกำมะถันหรือยิปซั่มทำปฏิกิริยากับดิน
• 2. ควรมีการใส่ปุ๋ยหมักหรือการปลูกปุ๋ยพืชสด เช่นปอเทือง โสนแอฟริกัน ถั่วพร้า หรือถั่วพุ่ม

. 

ที่มา : กรมพัฒนาที่ดิน